Halk oyunlarının yapısı ile ilgili sorunlar…


Halk oyunlarının yapısı ile ilgili sorunlar…
Halk oyunları, kurgusal yapısı içerisinde bir fiziki aktivite ve müzik bütünlüğü taşımaktadır. Halk danslarının figürleri, fiziksel aktivite açısından belli bir yapıya sahip vücut ve ayak hareketlerini içermektedir. Kişisel olarak ayak sayısı üzerine kurulan ve vücut devinimleriyle de desteklenen bu temel kurgulara “figür” veya “adım” adı verilir. Halk oyunlarının yapısını ele alırken konuya hem adım hem de müzik açısından yaklaşılmalıdır.
 
Kurgusal Yapı
Halk dansları hareket analizi açısından ele alındığında temel olan bazı kurgusal ve yapısal hareketler ön plana çıkmaktadır. Oyunların temelinde yer alan en küçük hareket birimine “motif” veya “ayak” adı verilir. Motiflerin birleşmesiyle ortaya çıkan hareket bütünü ise adım olarak isimlendirilir. Ayrıca kişilerin bir uyum içerisinde esleriyle yaptıkları bağımlı figürlere “tablo”, bir ekibin elemanlarının tümünün katılımıyla, ölçüleri belli bir alanda, ritmik devinimlere ve figür armonisine dayanan formları kullanmak suretiyle oluşturulan çizgilerle şekillenen kurgusal ve görsel yapıya da “sahne” adi verilmektedir.
 
Motif (Ayak)
Halk dansları figürlerinin icrasında ve öğrenilmesinde temel bazı motorik hareketler kullanılmaktadır. Kendi içerisinde birbirini tamamlayan ve bir bütünlük arz eden, hareket formları ile anlatılmak istenilen temalar, “hareket birimi” olarak ifade edilmektedir. Her hareket birimi ise bir “motifi” oluşturmaktadır. Örneğin halaylardaki çift ayaküstünde zıplayıp; önce sol dizi yukarı çekip takiben aşağı yönde savurmak ve daha sonra çift ayakla zıplayarak sağ diz ve ayağa ayni hareketi yaptırmak suretiyle gerçekleştirilen ikileme veya çift düşme bir motiftir. Bunun gibi üçleme hareketindeki sol ayak üzerinde zıplama ve ayak değiştirme de bir motif oluşturmaktadır. Oyunların temelini oluşturan motifler hareketin ve oyunun en küçük birimidir.
 
Figür (Adım)
Oyunların temelinde yer alan motiflerin bir ahenk ve ritim içerisinde birbirini takip etmesi ile “figürler” oluşmaktadır. Bir önceki örnekte bahsettiğimiz iki motifin bir araya gelmesi ile hemen hemen tüm halay yörelerimizde değişik varyasyonlarıyla karşılaştığımız temel bir figür karşımıza çıkmaktadır. Figür, oyun içerisinde belli bir zaman ölçüsü içerisinde tekrarlanmaktadır. Bir müzik cümlesi ile figür cümlesinin uzunluğu belirlenmektedir.
 
Tablo
Oyunun yapısal özelliği içerisinde, eslerle bağımlı olarak oynanması gereken hareket bölümleri bulunmaktadır. Eslerin birlikte yaptıkları bu figürlere “tablo” denilmektedir. Tablolar, ya ekipteki her çiftin aynı anda birbirine bağımlı olarak aynı hareketi yapması ile (Antep-Çepikli); ya da bir çiftin ekip önünde figürleri sergilemesi biçimiyle (Artvin-Sarıçiçek) oluşturulmaktadır.
 
Sahne
Sahne ise oyunu oynayan ekibin, çeşitli tablo ve formları kullanarak oyunu bir bütünlük içerisinde sergilemesi olayıdır. Tamamıyla ayrı bir eğitim konusu olan sahne düzenlemesinin bu konuda eğitim alan bilgili kişilerce yapılması gerekmektedir. Çünkü her yörenin kendine özgü sahne formları mevcut olup, her form ise, kendine özgü bir anlam taşımaktadır.