Halı dokunulan yörelerde, dokumacıların geleneklerine ve çevresel koşullara bağlı doyama yöntemleri vardır.
Halı dokunulan yörelerde, dokumacıların geleneklerine ve çevresel koşullara bağlı doyama yöntemleri vardır. Birbirine komşu iki köyde bile boyama yöntemi ve renk konusunda farklılıklar görülmektedir. Bunun sebebi de boyamaların ananevi olarak yapılmasıdır.
Palamut Meşesi ile mordanlı boyama yapılır. Yurdumuzda, Batı Anadolu’da bol miktarda yetişen palamut meşesi iri gövdeli bol meyveli bir ağaçtır. Palamut meşesinin sert yaprakları ve dikenli meyveleri bulunur. İki yılda olgunlaşan palamut meşesinin meyveleri pelit ve kadeh olmak üzere iki kısımdan oluşur.
Boyamada palamut meşesinin kadeh denilen kısmından yararlanılır. Boyamada kullanılacak meyveler tanen (çeşitli bitkilerde bulunan acımtırak bir maddedir) miktarının yüksek olduğu ağustos ayında toplanır. Meyve daha da olgunlaştıkça renk veren tanen maddesi meyve içerisinde azalmaya başlar.
Palamut meşesinin türüne ve yetiştiği bölgelere göre renk verme oranında değişiklikler gözükebilir. Boyamada kullanılacak kısım ezilir ve kumaş keselerde boyama zamanı gelinceye kadar muhafaza edilir.
Hayıt bitkisinden de mordanlı boyama yapılır. Ege ve Akdeniz kıyılarında yaygın olarak görülen hayıt bitkisi, doğada, çalı ve ağaç halinde bulunur kokulu ve çiçekli bir bitkidir. Yaz aylarında mor ve sarı çiçekler açar. Dalları ve çiçekleri boyamada kullanılır. Boyama yapılan ipe sarı ve yeşil tonlarını verir. Yaz ayında toplanması uygundur.
Narpız adlı yabani bitki ile de mordanlı boyama yapılır. Narpız sulak bölgelerde yetişen çok kokulu yabani bir nane çeşididir. Boyu 10 – 15 cm’i geçmeyen bir bitkidir. Bitkinin tamamı boyamada kullanılır. Bahar dönemi boyama için uygundur.
Mordanlı boyamanın başka bir çeşidi de, Kökboya Bitkisi ile yapılır. Yurdumuzun birçok bölgesinde yetişen kök boya bitkisi, Batı ve Orta Anadolu’da yaygın olarak görülür. Sulak bölgelerde devamlı olarak çiçek açan bu bitkinin boyu 30 – 40 cm civarındadır. Boyacı kökü, kırmızı kök, boya kökü gibi isimlerle de bilinir.
Zamanında, ticareti yapılan kökboya bitkisi ülkemize önemli bir gelir sağlamaktaydı. Yetiştirme koşulları oldukça kolay olan kök boya bitkisi boya bakımından çok zengindir. Kökboya bitkisi köklerin toprağa dikilmesiyle yetiştirilir. Bitki Bahar aylarında toplanır. 3 – 4 yıllık bitkilerin kökleri boyama için uygundur.
Melengeç ağacı denilen çalı bitkilerinden de merdanlı boyama olarak kullanılır. Orta Anadolu ve Ege’de yetişen bu bitki doğada hem ağaç hem de çalılık olarak görülür. Yörede meneş mor denilen bu bitkinin dalları, yaprakları ve meyveleri boyamada kullanılır. Bahar aylarında toplanan bu bitki yörede mavi ve tonlarını bulmak için kullanılır. (Devamı gelecek yazımızda)
