Tarihin en kanlı savaşlarından biri olan Çanakkale Savaşları’nda, Gelibolu Yarımadası'nda bulunan Seddülbahir Kalesi, boğazın güvenliği konusunda kritik bir görev üstlendi. Kahraman Mehmetçik ile birlikte düşmana karşı koyan kale, isabet eden top atışlarıyla gazi oldu. Boğazı geçmek isteyen İtilaf Devletlerinin gemilerinden atılan top mermilerinden zarar gören Seddülbahir Kalesi, aradan geçen zaman ve doğa şartları sebebiyle zarara uğradı.
Kalenin ayağa kaldırılarak, açık hava müzesi haline getirilmesi için Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı tarafından 2015 yılında başlatılan restorasyon ve çevre düzenlemesi çalışmaları sona erdi. Seddülbahir Kalesi Müzesi ziyarete açıldığında, ziyarete gelenler kalenin 17. yüzyıldan bugüne kadar ki tarihi hakkında bilgilendirilecek. Ayrıca Çanakkale Savaşları sırasında ilk şehitlerin bulunduğu kabristanı ziyaret edilecek. 1915 Çanakkale Savaşları'nın bu kalede yaşanan kısımlarını, o dönemin savaş malzemelerini, belgelerini inceleyebilecek. Müze uygulamaları, teşhir tanzim, ek yapılar, elektromekanik, aydınlatma, alt yapı ve peyzaj işlerinin sonunda açık hava müzesine dönüşecek olacak Seddülbahir Kalesi’nin Cumhuriyetin 100’üncü yılında Çanakkale Deniz Zaferi’nin kutlanacağı 18 Mart 2023 tarihinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından ziyarete açılması planlanıyor.
BÜYÜK FEDAKARLIKLARA KAHRAMANLIKLARA SAHNE OLUP, ŞAHİTLİK ETMİŞ
Tamamlanan çalışmalar hakkında bilgi veren Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanı İsmail Kaşdemir, “Çanakkale Tarihi Alandaki Gazi mekanlardan birisi olan boğazın muhafızlarından birisi olan o tarihi kale Seddülbahir Kalesi uzun ve çok özenli bir restorasyon çalışmasının sonucunda açılacak hale geldi. İnşallah bu çok önemli restorasyonun, bu çok önemli mekan tarihi mekan 18 Mart günü Sayın Cumhurbaşkanımızın da teşrifleriyle hizmete açılacak. Bu Seddülbahir Kalesi bu gazi mekan, bu tarihi mekan çok ayrı bir öneme sahip, özellikle uzun yıllar tarih boyunca Çanakkale Boğazı’na muhafızlık yapmış olması, Çanakkale Savaşları sırasında Gazi bir mekan olması, büyük fedakarlıklara kahramanlıklara sahne olup, şahitlik etmiş olması, o büyük kahramanların Mehmetçiklerimizin, Mustafa Kemal’imizin ayak izleri barındırıyor olmasa, ayrıca bir hanımefendi, bir kadın Sultan tarafından da yapılmış olması Seddülbahir Kalesini daha ayrı bir önemli hale getirdi. Gerçekten Seddülbahir Kalesi tam Çanakkale Boğazı’nın girişinde ilk şehitleri verdiğimiz büyük mücadelelere sahne olmuş, önemli tarihi olaylar şahitlik yapmış bir gazi mekandır. Çok özel bir restorasyon oldu, inanıyorum ki bu önemli açılıştan sonra da tüm Türkiye’de ve dünyada özel bir merak uyandıracak ve burası gelen ziyaretçilerle dolup taşacak. Biz Tarihi Alan Başkanlığı olarak bütün gazi mekanlarımızı, tarihin emanetler olanı tarihi mekanları elden geçirip, ayağa kaldırıp ziyarete açık hale getiriyoruz ve çok yakın bir zaman içerisinde inşallah Çanakkale Tarihi Alanı dünyanın en çok ziyaret edilen açık hava müzesi haline gelecek” şeklinde konuştu.
SEDDÜLBAHİR KALESİ 1659 YILINDA İNŞA ETTİRİLMİŞ
Çanakkale Boğazı’nın girişini savunmak amacıyla Anadolu yakasındaki Kumkale ile birlikte 1659 yılında inşa ettirilmiştir. Seddülbahir’in inşası, Venediklilerle Girit Adası üzerinde süregelen uzun savaşın yeniden başlaması ile birlikte, Kilitbahir ve Kale-i Sultaniye’nin Boğaz savunması için yetersiz kaldığı düşünüldüğü için başlatılmıştır. Bu sebeple, karşı kıyıdaki Kumkale ile birlikte Seddülbahir Kalesi, Venediklilerin Boğaz saldırılarının karşılandığı ilk savunma hattını oluşturmak amacı ile inşa ettirilmiştir. IV. Mehmet’in annesi, Hatice Turhan Sultan tarafından yaptırılmıştır. Turhan Sultan’ın vakfiyesinde Seddülbahir Kalesi’nin kuruluş aşaması ile ilgili bilgilere ulaşmak mümkündür. Mevcut arşiv kayıtlarında, Seddülbahir Kalesi’nin mimarının kim olduğu hakkında kesin bir bilgiye ulaşılamamaktadır.
TÜRK TARAFI İLK ŞEHİTLERİNİ VERDİ
Evliya Çelebi, işlerin yürütülmesinden sorumlu Ankebud Ahmed Paşa’nın ismini vermekte; kalenin mimarından ise sadece unvanı ile bahsetmektedir. Naima ise İstanbul’dan gönderilen saray mimarlarından bahsetmekte; ancak isim vermemektedir. Turhan Sultan’ın kaleleri inşa edilirken saraydaki baş mimarın Mustafa Ağa olduğu göz önünde bulundurularak mimarının Mustafa Ağa olduğu varsayımında bulunulabilir. Kale, Çanakkale Muharebeleri sırasında 12 adet top ile savunmaya katılmıştır. 3 Kasım 1914’te müttefikler tarafından bombalanmış olup bu saldırı ile Türk tarafı ilk şehitlerini vermiştir. Sonraki süreçte Birleşik Filo, Boğaz’ın giriş kısmındaki savunmayı yok etmek için 19 Şubat 1915 ve 25 Şubat 1915’te kaleyi tekrar hedef almıştır. Bu saldırılar ile birlikte Seddülbahir Kale’si etkisiz hale getirilmiştir. 26 Nisan 1915 tarihinde İngilizler tarafından; 27 Nisan 1915 tarihi itibariyle de Fransızlar tarafından ele geçirilmiştir.
Gülçin AKIN
