ÇOMÜ Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç.Dr. Mithat Atabay’ın 4 yıl süren çalışmasında Çanakkale Savaşlarında yer alan ve daha sonra Türk siyasetinde Cumhurbaşkanı, Başbakan, Bakan ve Meclis Başkanı olarak görev yapan 143 önemli ismin hatıratlarını kitap haline getirerek Türk Tarih Kültürüne önemli bir miras kazandırdı.
Çanakkale Savaşları’nda yer alan önemli isimlerin daha sonra neler yaptığı ile ilgili olarak 2012 yılında bir araştırmaya başladığı belirten Yrd.Doç.Dr. Mithat Atabay öncelikli olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne seçilen Çanakkale Savaşlarında savaşmış kişiler var mı diye baktığını söyledi.
Öncelikli olarak TBMM arşivinde her dönem için kaç kişi seçildiğine baktığını dile getiren Atabay:“ Milletvekillerinin kendi el yazıları ile yazdıkları hayat hikayelerinin toplam olarak 1973 yılına kadar geçen zaman içerisinde 143 tane milletvekili ve senatörün Çanakkale Savaşlarında savaştığını tespit ettim. Bu bağlamda acaba Çanakkale Savaşlarında hangi görevleri yaptılar, daha sonrasında ise Türkiye’ye nasıl hizmet ettiler diye bu çalışmam bu yönde şekillendi ve toplam olarak 4 yıl devam etti. 4 yıl sonra ise bir kitap haline dönüştürüldü. Bu bağlamda baktığımız zaman özellikle TBMM’nin ilk açılış anında 25 tane milletvekili Çanakkale Savaşlarına katılmış olarak TBMM’nin açılışında yer almıştı” dedi.
Bu vekillerin sayılarının zaman içerisinde giderek arttığının görüldüğüne dikkat çeken Atabay, özellikle 1935-1939, 1939-1943 ve 1943-1946 yıllarında oluşan meclislerde Çanakkale’de savaşmış olan kişilerin çok fazla olduğunu görüldüğünü vurguladı.
Atabay, en çok bu dönem içerisinde 49 tane milletvekilinin Çanakkale Savaşları’na katılmış ve mecliste yer almış olduğuna dikkat çekerek:“ O dönem meclisteki milletvekili sayısına baktığımız zaman bu oran mecliste olan milletvekillerinin yaklaşık olarak yüzde 11,3’üne teşekkül etmektedir” şeklinde konuştu.
Cumhurbaşkanları, Başbakanlar, Bakanlar ve Genelkurmay Başkanları
Özellikle milletvekilleri ve senatörlerin yaptıkları görevlere baktığımız zaman Türkiye Cumhuriyeti’nin 3 tane Cumhurbaşkanı Çanakkale Savaşları sırasında görev almış kişilerdir ifadelerini kullanan Atabay sözlerini şöyle sürdürdü:“ Bunların başında tabii ki Mustafa Kemal gelmektedir. Daha sonra İsmet İnönü ve Cemal Gürsel Çanakkale Savaşlarına katılmış komutanlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca TBMM Başkanları da yine Çanakkale Savaşlarına katılmıştı. Başta yine TBMM’nin kuruluş anından itibaren Mustafa Kemal’i görüyoruz, daha sonra Ali Fuat Cebesoy ve Kazım Karabekir paşalarda TBMM’nin Meclis Başkanı olarak görev yaptılar.
Başbakan olarak ta yine Çanakkale Savaşlarına katılmış olan kişileri görüyoruz. Bu bağlamda ilk TBMM açıldığı zaman ilk Başbakan olarak Fevzi Çakmak paşa Başbakan olarak görevlendirilmişti, o Başbakanlık görevini üstlendi. Daha sonra Cumhuriyet ilan edildiği zaman İsmet Paşa’nın Başbakan olarak görev aldığını görüyoruz. Yine Başbakanlar içerisinde Doktor Refik Saydam Başbakan olarak Çanakkale Savaşlarında özellikle sağlık hizmetleri ve bulaşıcı hastalıklar konusunda çok önemli hizmetleri bulunan bir kişi olarak tarihe geçti.
Genelkurmay Başkanları’na baktığımız zaman hem de TBMM’ye seçilmiş olarak bakıyoruz. Mesela bunların içerisinde İsmet İnönü’yü, Mareşal Fevzi Çakmak paşayı, Osmanlı Mebusan Meclisinde Cevat Paşa’yı yine Fevzi Çakmak paşayı görüyoruz. Daha sonraki devirlerde ise özellikle 1940’lı yıllar ve Mareşal Fevzi Çakmak’tan sonra Türkiye Cumhuriyeti’nin ikinci Genelkurmay Başkanlığı’nı yapmış olan Kazım Orbay yine Çanakkale Savaşları’nda görev yapmış olarak karşımıza çıkıyor.
Pek çok Bakan özellikle Sağlık Bakanları Çanakkale Savaşları’na katılmıştır. Ulaştırma Bakanları yine Çanakkale Savaşları’na katılmış olan kişilerden oluşmaktaydı. Deniz Kuvvetleri’nin kuruluşunda yer alan kişilerde yine Çanakkale Savaşları’na katılmış ve Milletvekili olarak Parlamento’da görev yapmış kişiler olarak karşımıza çıkmaktadır”
.jpg)
Kunduracılıktan Milletvekilliğine
Atabay, Mustafa Kemal Atatürk’ün emriyle Çanakkale Savaşlarında Gazi olan sıradan vatandaşların da Milletvekili olarak seçildiğini vurgulayarak:“ O kadar renkli insanlar olmuşlardır ki Cumhuriyet Döneminde bu insanlar. Mesela 1931 döneminde halktan bir insan olarak çalışmalarına devam ederken meclise giren Çanakkale Savaşları Gazileri bulunmaktadır. Bunların içerisinde mesela bir kunduracı var. Kundura imalathanesinde çalışırken kendisini ziyaret ediyorlar ve bir çift kundura alıyorlar. Sonra da diyorlar ki partiye müracaat edersen seninle görüşmek istiyoruz. Akşam iş çıkışı partiye gidiyor ve milletvekili adayı olarak 1931 seçimlerinde Mustafa Kemal’in emriyle milletvekili olacak ve 2 dönemde parlamentoda görev yapacak kişiler var. Çiftçiler, öğretmenler özellikle Çanakkale Savaşları sırasında topçu birliklerinde Matematik, Kimya, Fizik gibi alanlarda öğretmenlik yapan kişilerin görev aldıklarını, Cumhuriyet döneminde ise yine parlamentoya girerek hizmet verdiklerini görüyoruz.
Osmanlı İmparatorluğu büyük bir imparatorluktu, içerisinde gayrimüslim unsurlar da vardı. Bu gaziler arasında Parlamento’ya 1939-1943 yılları arasında girmiş olan Mihayıl Kayaoğlu da bir Rum vatandaşımız olarak Çanakkale Gazisiydi. Çanakkale Savaşları sırasında Sazlıdere bölgesinde görev yapmıştı daha sonra Hukuk Fakültesini bitirmiş ve 1939-1943 yılları arasında da Ankara’dan milletvekili olarak Parlamentoda görev almıştı” ” şeklinde konuştu.
.
2’nci Dünya Savaşına girmeyi Gazi parlamenterler engelledi
Bu dönemin en önemli özelliği 2’nci Dünya Savaşı sırasında yoğunluklu olarak Çanakkale Savaşları’na katılmış kişilerin parlamentoda temsil edilmesidir sözlerini kullanan Atabay sözlerini şu sözlerle tamamladı:“ Bu bir bakıma Türkiye Cumhuriyeti’nin 2’nci Dünya Savaşına katılmamasını sağlayan bir unsur olarak görmek gerekir. Çünkü onların 1’nci Dünya Savaşı sırasındaki yaşadıkları acılar Türkiye’nin yeniden yaşamasına önleyecek ve Türkiye’nin 2’nci Dünya Savaşına girmesini engelleyecektir.
O yüzden bu vatan için kalpleri birlikte atan kişiler Cumhuriyet döneminde de çok önemli görevlerde bulundular ve bu görevlerini siyasi alanda da Türkiye’nin modernleşmesi için çaba sarf ettiler. Bu bağlamda baktığımız zaman Çanakkale Savaşlarına katılmış olan kişiler 1973 yılına kadar parlamentoda seçilerek vatana olan hizmetlerine devam ettiler”
Haber: Fehmi Şenyiğit
